مجله مهر- فاطمه باقری: زندگی در گلزار شهدا هیچ‌وقت نمی‌ایستد. دلیلش هم قصه دلدادگی مادرها و پسرهاست. مادرهایی که سالهاست آخر هفته  را می آیند تا برای خانه آخر پسرشان مادری کنند. گهگاه بین قطعه های خلوت گلزار شهدا قدم بزنید تا مادرهایی را پیدا  کنید که چادر به کمر بسته اند و با همان قامت تا شده و دست های لرزان به هر زحمتی که هست حوالی مزار را با حوصله آب و جارو می کنند؛  غبار از قاب عکس  پسر قهرمانشان  پاک می کنند و قرآن و آینه و تسبیح توی جیب‌هایش را  با سلیقه‌ای مادرانه دوباره می چینند. دلشان که راضی شد، می نشینند به قرآن خواندن و چشم به راه می مانند تا با میوه و خرما از زائرین شهدا پذیرایی کنند. اما بعد از سالها، همه چیز آن طور که می خواهند تر و تازه نمی ماند. جرم و رسوب سیاه روی مزارها می نشیند و باد و باران و آفتاب و... کم کم حجاری و رنگ و روی سنگ مزارها را از بین می رود. حالا چند جوان پویش «برای شهید» را در شبکه های اجتماعی راه انداخته اند تا همراه مردم، سنگ مزار شهدا را درست و اصولی رسوب زدایی و رنگ آمیزی کنند. می گویند هم می خواهیم دل مادران شهدا را شاد کنیم، هم هوای میراث ملی کشورمان را داشته باشیم.

رزمنده ها حتی قبل از ما آستین بالا زدند!

زیر سایه بان بزرگ قطعه پنجاه و سه، مردها مشغول رسوب زدایی با دستگاه هستند و چند ردیف قبل تر، خانم ها و خانواده ها هم سنگ مزارهای رسوب برداری شده را با دستمال آغشته به رنگ پاک‌کن تمیز می‌کنند تا به مرحله رنگ آمیزی برسد. با «مهدی آیت» به عنوان مدیر این گروه صحبت می‌کنیم که شغل خودش پژوهش و مستندسازی است. می‌گوید رفت و آمد زیاد او و دوستانش به بهشت زهرا و این پنج-شش سال آخر، هر هفته باعث شده بود نگاهشان با کسی که گذری و اتفاقی به بهشت می‌آمد تفاوت داشته باشد:« در این مدت دیدیم خیلی از سنگ مزارهای قدیمی شهدا سیاه شده است، از طرفی دغدغه‌های خانواده‌های شهدا را هم می‌شنیدیم. شاید برای ما اهمیت زیادی نداشته‌باشد، اما همین رسوب سنگ‌ها، غمی به دل مادر شهید می‌آورد که حالا چه کار کنم؟ تصمیم گرفتیم کاری کنیم. با دوستانم جمعی را تشکیل دادیم؛ یکی فرزند شهید بود، یکی مدافع حرم، یکی از رزمندگان دفاع مقدس و ...»

تحقیق مهدی آیت و دوستانش از یک سال قبل شروع می شود. آنها تلاش می کنند به صورت تجربی به موادی برسند که جرم سی-چهل ساله روی این سنگ مزارها را تمیز کند و البته صیقل سنگ را هم از بین نبرد؛ چون می‌بینند صیقل که نباشد، جِرم پذیری سنگ بالا می‌رود:« ما یک اسکاچ صنعتی به دستگاه پولیشر می بندیم که صرفا رسوب را برمی‌دارد. یعنی سنگ یا سیم ظرفشویی نیست که آسیبی به سنگ مزار برساند. البته در همین مرحله تحقیقات بودیم که فهمیدیم قبلا چرخ اختراع شده! رزمندگان شریف گردان انصارالرسول(ص) که همین جا ایستگاه صلواتی دارند، چندهزار مزار شهید را با همین چیزی که به آن رسیده‌ایم، رسوب برداری کرده‌اند. اما کار ما تکمیلی است؛ یعنی هم رسوب‌برداری می‌کنیم و هم رنگ آمیزی. ما از رنگ اتومبیل استفاده می‌کنیم که از رنگ روغنی ساختمانی براق‌تر و ماندگارتر است. خیلی ها را دیده‌ایم که ذوقی می‌آیند و نوشته‌ها و طرح‌های سنگ مزارها را رنگ می‌کنند، اما همه آنها رنگ روی رنگ قدیمی می‌زنند. این کار رنگ را پوسته پوسته می‌کند و با پر شدن گودی خطوط، زیبایی و لطافت حجاری سنگ از بین می رود. ما اول رنگ قدیمی را پاک می کنیم و در جستجویمان به رنگ پاک کنی رسیده‌ایم که مناسب این کار است. »

عوض کردن سنگ مزار شهید، یک اشتباه بزرگ

صبح گلزار شهدا مثل همیشه پر از سکوت و آرامش است؛ اما این بار جز آواز گنجشک ها و صدای گاه به گاه مداحی و زیارتنامه ، صدای دستگاه رسوب برداری هم از قطعه پنجاه و سه به گوش می رسد. می پرسیم از سمت مدیریت بهشت زهرا نظارتی روی درست یا نادرستی این کار هست؟ «ببینید، کار ما تعمیر و مرمت نیست. کار ما مثل همان مراسم غبار روبی آخر سال است، این بار در قالب جرم گیری و رسوب زدایی و رنگ آمیزی. ما اصل را بر این گذاشتیم که امانت دار باشیم . یعنی رنگی که از اول روی سنگ بوده همان را تکرار می کنیم. همان چیزی که خود خانواده شهید دوست دارد. یعنی بیاید و ببینید مزار مثل روز اول است.  اتفاقا گاهی زائران یا خود خانواده شهدا از سر دلسوزی کاری کرده اند که بدتر به سنگ ها آسیب زده‌است. مثلا برای تمیز کردن سنگ، جوهر نمک ریخته اند که باعث شده سنگ بسوزد و صیقلش از بین برود. از طرفی آب بهشت زهرا آهک زیادی دارد و وقتی مزار را با این آب می شوییم و بعد سنگ را خشک نمی کنیم، رسوب بدی می گیرد. عوض کردن سنگ مزار هم بخشی از اشتباه خانواده هاست. خانواده های شهدا برای اینکه کاری برای شهید انجام بدهند به اشتباه فکر می‌کنند باید سنگ را عوض کنند. چون ترک دارد یا رسوب گرفته، اما سنگ های دهه شصت دیگر پیدا نمی شود. الان فقط سنگ گرانیتی مشکی هست؛ همین الان می توانید  بروید ببینید سنگ شهید مدافع حرم سال ۹۴چطور رسوب گرفته.» 

گلزار شهدا یک فرهنگستان بی نظیر است

تلاش اعضای پویش «برای شهید» این است که رسوب زدایی اصولی سنگ مزار، جانشین تعویض آن شود. می گویند تعویض سنگ قبور شهدا حتی از لحاظ قانونی اشکال دارد؛ قانونی که خیلی ها از آن بی‌خبریم:« چه بنیاد شهید و چه حتی خانواده شهدا با تعویض سنگ مزار یک کار غیرقانونی انجام می دهند. به موجب ماده ۵۶۴ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی بخش مجازات های بازدارنده، هرکس آثاری را که در فهرست آثار ملی ثبت شده باشد مثل گلزار شهدای تهران، بدون مجوز سازمان میراث فرهنگی تعمیر، تخریب، مرمت یا حتی توسعه ابنیه بدهد، ضمن جبران خسارت، به سه ماه تا دوسال حبس محکوم می شود.  گلزار شهدا جز اینکه یک فضای زیارتگاهی است، چهار دهه زمان را سپری کرده و موزه هنر مردمی کشور است. چون هیچ بنای دیگری را مردم خودشان خلق نکرده اند، اما این یکی را فقیر و غنی خودشان ساخته‌اند. از طرفی باورها، افکار و عقاید شهید و خانواده اش روی سنگ منعکس شده‌است. این گلزار شهدا یک فرهنگستان بی نظیر است که هر تغییر شکل آن، یک جور تخریب است. شهدا تاریخ و فرهنگ دارند. این گلزار محصول کارخانه ای نیست که پشت هم سنگ قبر تولید کرده باشد.»

ظرافت های طراحی شده روی سنگ مزار و اطلاعاتی که روی آن نوشته شده، بخش دیگری از ارزش تاریخی گلزار شهداست:« جز این، گلزار شهدا سند است. یعنی عملیاتی در فکه را از سنگ مزار شهید می شود فهمید. یک سری کلمات و عبارات پشتوانه دار هم روی سنگ مزار نوشته شده که اگر حذف شود انگار بخشی از تاریخ حذف شده است. چیزهایی مثل بمباران شهری، بمباران شیمیایی، ساواک، شکنجه، نهضت، امام ، انقلاب، صدام، دشمن، استکبار و ... حالا چطور می شود برای نسل بعد از بمباران شهری و شهدای گیشا و خزانه و... گفت؟! چطور باور کنند مثلاً مردم تهران هم در خانه هایشان قربانی بمباران دشمن شده‌اند؟! جز سنگ نوشته که حافظه تاریخی مردم را رقم می زند، رکن دوم «حجاری» است. هر گل، شمع، دفتر و کبوتری که روی سنگ ها حجاری شده، نماد چیزی است. مثلاً کبوتر نماد پرواز از قفس تن و شمع نشان داغداری بازماندگان و روشنی راه شهداست. متاسفانه به بهانه رسوب زدگی و جرم گرفتگی سنگ عوض می شود، به جای آن سنگ های متحدالشکل می گذارند و فقط اطلاعات شناسنامه ای می نویسند؛ اما موضوع مهم همان شعر، چند جمله از وصیتنامه وعلامت های روی قبور شهداست.»

شهید برای خود ماست و ما پیش او مسئولیم

 قرار است هر سه شنبه و جمعه با مردمی که از طریق فضای مجازی اعلام آمادگی می کنند، دور هم جمع بشوند و کار رسوب برداری و رنگ آمیزی قبور را پرقدرت جلو ببرند. مراحل کار هم در ویدیوهایی که در شبکه های اجتماعی منتشر کرده اند، دیده می شود:« ما در اینستاگرام، تلگرام، گپ، سروش و بله با نام @baraye_shahid فعال هستیم. برای هزینه ها و مبالغ دستگاه پول روی هم گذاشته ایم و از هیچ سازمان یا نهادی بودجه نگرفته ایم. عمدا هم ازهیچ نهادی بودجه نمی‌گیریم تا به مردم بگوییم در مقابل شهدا مسئولیت داریم. ما معتقدیم زیارت و دوست داشتن شهدا کافی نیست، باید برای آنها کاری کنیم. این وظیفه ملی ماست که اسناد تاریخی را حفظ کنیم. ببینید، این شهید برای ماست و ما برای شهید هستیم. پس جدا از وظایف دولت، ما در قبال او مسئولیم.  بهشت زهرا سی هزارتا شهید دارد؛ ۲۶۰۰۰بانام و ۴۰۰۰شهید گمنام. از این تعداد پنجاه-شصت درصد از شهدا پدر و مادرشان از دنیا رفته اند و ما بخش قابل توجهی شهید بی زائر یا کم زائر داریم.»

مهدی آیت می گوید تازه اول کار هستند و نمی دانند واکنش همه مادران شهدا چیست، ولی با یک مادر شهید برخورد داشته اند که تازه شهیدش ردیف پشتی محل کار آنها بوده. مراحل کار را که دیده، خیلی خوشحال شده‌ و از بچه ها تشکر کرده است. مزار چند شهید را هم در حضور مادرانشان تمیز کرده اند:«ما برای شی بالاسر هر شهید هم برنامه داریم که به حجله، تابلو و ویترین شناخته می شود. اگر از پشت این حجله ها را ببینیم، روی خیلی ها خاک نشسته و جرم گرفته است. البته که ما الان در نقطه شروع هستیم. و کارهایی که باید انجام بدهیم خیلی بیشتر از این حرف هاست.»